Σαν σήμερα, πριν από 571 χρόνια, ημέρα Τρίτη, τις πρώτες πρωινές ώρες, ακούστηκε η κραυγή “Εάλω η Πόλις” και η Βασιλεύουσα, η Πόλη των αγίων, των αυτοκρατόρων και των θρύλων , έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων μετά από 54 ημέρες πολιορκίας. Η υπερχιλιετής ένδοξη χριστιανική αυτοκρατορία, που με ένα θεϊκό σχέδιο θεμελίωσε ο Μέγας Κωνσταντίνος, εξέπνευσε πολιτικά μαζί με την τελευταία πνοή ενός άλλου Κωνσταντίνου, του Παλαιολόγου, ο οποίος με γενναιότητα υπερασπίστηκε την τιμή ενός μεγαλειώδους πολιτισμού σε έναν άνισο και απέλπιδα αγώνα.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν η κατάληξη της παρακμής του Βυζαντινού κόσμου. Τα αίτια του ιστορικού αυτού γεγονότος κρύβονται σε μια μακροχρόνια προσπάθεια αποδυνάμωσης του ελληνικού στοιχείου, εντοπίζονται σε μια φθίνουσα πορεία 249 χρόνων που ξεκίνησε στις 13 Απριλίου 1204 με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης και η οποία ουδέποτε μπόρεσε να ανακοπεί. Ξένες φυλές από το Βορρά και την Ανατολή εισέρχονταν στην περιοχή με ειρηνικό ή βίαιο τρόπο, ενώ Χριστιανοί της Δύσης, Γενουάτες, Φράγκοι και κυρίως Βενετοί, εκμεταλλεύονταν τα σπουδαιότερα εμπορικά λιμάνια, με αποτέλεσμα τον οικονομικό μαρασμό των ντόπιων. Αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης ήταν φυσικά και η αδυναμία συγκέντρωσης πόρων για την ικανή ενδυνάμωση στρατού και στόλου για την υπεράσπιση της Πόλης. Απεναντίας, το νέο κράτος των Μωαμεθανών υπερίσχυε σε δύναμη, αντοχή, αριθμό και ορμή. Οι συνεχείς βαρβαρικές επιδρομές, οι λεηλασίες των Σταυροφόρων καθώς και οι εμφύλιοι πόλεμοι που ακολούθησαν (1321-1328, 1341-1355), εκτός από τη δημογραφική συρρίκνωση που προκάλεσαν στο κράτος, κούρασαν και τρομοκράτησαν το λαό, πλήττοντας την ψυχολογική του πυγμή και ενοποίηση. Έτσι, παραμονές της άλωσης η Κωνσταντινούπολη αποτελούσε σκιά του παλιού της ένδοξου παρελθόντος, περιλαμβάνοντας γεωγραφικά την ίδια, τα περίχωρά της και το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου με επίκεντρο τον Μυστρά. Όλες οι υπόλοιπες περιοχές βρίσκονταν υπό την οθωμανική κυριαρχία. Σε πολιτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο η κατάσταση ήταν οικτρή. Την κεντρική εξουσία ασκούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες, οι οποίοι κατόρθωσαν να απορροφήσουν τη μικρή ελεύθερη ιδιοκτησία. Επιπλέον η διαφθορά και η σήψη είχαν δηλητηριάσει τη βυζαντινή κοινωνία και ιδίως τις ανώτερες τάξεις, οι οποίες επιδίδονταν σε πράξεις ακολασίας και σπατάλης. Η μεσαία τάξη, που είχε ως κύρια απασχόληση τη βιοτεχνία και το εμπόριο, δεν μπόρεσε να παίξει αποφασιστικό ρόλο λόγω της επικράτησης των ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο. Όσο για τα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας, τα βουτηγμένα στη φτώχεια, στη δυστυχία και στα χρέη, αυτά έγιναν εύκολη λεία του φεουδαρχισμού και δεν κατόρθωσαν να αποβούν αναγεννητικό στοιχείο στην κοινωνική και οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας, η οποία κατέρρεε. Τέλος, στον θρησκευτικό τομέα επικρατούσε διχασμός μεταξύ ”ενωτικών” και ”ανθενωτικών”, δηλαδή μεταξύ των υπέρμαχων και των πολέμιων της ένωσης με την καθολική εκκλησία. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι ο Πάπας και οι βασιλείς της Δύσης όχι μόνο δεν στάθηκαν στο πλευρό του Βυζαντίου, παρόλο που αρχικά είχαν υποσχεθεί υποστήριξη, αλλά επικρότησαν την κατάρρευσή του.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης είχε γίνει έμμονη ιδέα στο μυαλό του Μωάμεθ Β’ αφού ολόκληρες νύχτες έμενε ξάγρυπνος, χαράσσοντας σε χαρτί το σχέδιο της πόλης και τα οχυρά της και σημειώνοντας τα σημεία που θα μπορούσαν να χτυπηθούν ευκολότερα. Από τις αρχές του 1453, ο νεαρός σουλτάνος, οργανωμένα και συστηματικά, άρχισε να προετοιμάζεται για την επίτευξη του στόχου του, έχοντας στο πλευρό του αρκετούς χριστιανούς από τη Δύση, ειδικευμένους στην τέχνη του πολέμου. Με έδρα την Ανδριανούπολη συγκρότησε στρατό περίπου 300.000 ανδρών και ναυτικό 400 πλοίων. Ξεχώριζε το πυροβολικό του, που ήταν ό,τι πιο σύγχρονο για εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα το τεράστιο πολιορκητικό κανόνι, που είχαν φτιάξει Σάξονες τεχνίτες. Είχε μήκος 8 μέτρα και εκτόξευε πέτρινα βλήματα βάρους περίπου 400 κιλών. Στις 6 Απριλίου, ο σουλτάνος έστησε τη σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού και κήρυξε επίσημα την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Ο αγώνας ήταν άνισος για τους Βυζαντινούς, που είχαν να αντιπαρατάξουν μόλις 7.000 άνδρες, από τους οποίους οι 2.000 ήταν μισθοφόροι, κυρίως Ενετοί και Γενουάτες, ενώ στην Πόλη είχαν απομείνει περίπου 50.000 κάτοικοι με προβλήματα επισιτισμού. Από τις 12 Απριλίου άρχισαν οι καθημερινοί κανονιοβολισμοί που εξάντλησαν εντελώς τον πληθυσμό γιατί προσπαθούσε να αποκαταστήσει τις πολυάριθμες ρωγμές στα τείχη. Αν και η άμυνα τις πρώτες εβδομάδες διεξαγόταν με επιτυχία, οι πολεμιστές είχαν αρχίσει να κουράζονται με τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις. Στις 20 Απριλίου σημειώθηκε ένα αναπάντεχα ευχάριστο γεγονός για τους πολιορκημένους που αναπτέρωσε τις ελπίδες τους. Στολίσκος τεσσάρων πλοίων υπό τον Χιώτη πλοίαρχο Φλαντανελά, μεταφέροντας τρόφιμα και εφόδια, κατόρθωσε να διασπάσει τον τουρκικό κλοιό μετά από φοβερή ναυμαχία και να εισέλθει στον Κεράτιο κόλπο που προστάτευε την ανατολική πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, 2 μέρες αργότερα, ο στόλος των Τούρκων κατάφερε να διεισδύσει εντός του συγκεκριμένου κόλπου δια της ξηράς (70 πλοία τοποθετημένα πάνω σε τροχούς σύρθηκαν από τον Βόσπορο πάνω σε δίολκο 12 περίπου χιλιομέτρω ). ‘Ετσι, οι Οθωμανοί Τούρκοι περικύκλωσαν τη Βασιλεύουσα από ξηρά και θάλασσα, δηλαδή τα 29 περίπου χιλιόμετρα της περιμέτρου της, και την σφυροκοπούσαν ανελέητα μέρα νύχτα πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να την καταλάβουν εύκολα και να φοβίσουν τους λιγοστούς υπερασπιστές της. Μάταια, όμως, διότι η αντίσταση των Βυζαντινών ήταν σθεναρή και λόγω της καταπληκτικής τειχοποιίας της Βασιλεύουσας η πολιορκία διήρκησε σχεδόν δύο μήνες. Στις 21 Μαΐου, ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη ζητώντας την παράδοσή της και υποσχόμενος ότι θα επέτρεπε στον αυτοκράτορα να αποχωρήσει με τα υπάρχοντά του, αναγνωρίζοντάς τον ως ηγεμόνα της Πελοποννήσου. Από την πλευρά του, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έδωσε την απάντηση η οποία έμελλε να μείνει στην ιστορία: « Τὸδὲτὴν πόλιν σοὶδοῦναιοὔτ’ ἐμὸνἐστίν, οὔτ’ ἄλλουτῶνκατοικούντωνἐνταύτῃ· κοινῇγὰργνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτωςάποθανοῦμενκαὶοὐφεισόμεθατῆςζωῆςἡμῶν» δηλαδή «το να σου παραδώσω την Πόλη ούτε δικό μου δικαίωμα είναι, ούτε κανενός άλλου από τους κατοίκους της· γιατί όλοι με μια ψυχή προτιμούμε να πεθάνουμε με τη θέλησή μας και δε λυπόμαστε για τη ζωή μας». Στις 28 Μαΐου συντελέστηκε μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία που πραγματοποιήθηκε στην περίφημη εκκλησία της Πόλης, την οποία παρακολούθησε πλήθος αξιωματούχων και πιστών. Και καθώς αισθανόταν ότι πλησίαζε το τέλος, ο ανδρείος αυτοκράτορας, ο τελευταίος βασιλιάς της δυναστείας των Παλαιολόγων, ζήτησε από τον Κλήρο, τις γυναίκες, τα παιδιά και τους γέροντες να πάρουν στα χέρια τους τα εικονίσματα, να τα μεταφέρουν στα τείχη της Πόλης και με θερμές προσευχές στον Θεό και στην Παναγία να ζητήσουν έντιμο και χριστιανικό θάνατο. Και η τελευταία προσευχή των Χριστιανών που ακολούθησαν το παράδειγμά του και δέχτηκαν την Θεία Κοινωνία ήταν: «Κύριε ελέησον τας ψυχάς ημών». Μόλις δόθηκε το σύνθημα την μοιραία αυγή της 29ης Μαΐου του 1453, ανήμερα της γιορτής της Αγίας Θεοδοσίας, η πόλη υπέστη συνδυασμένη επίθεση από τρεις πλευρές συγχρόνως. Οι βάρβαροι όρμησαν μέσα κάνοντας μαζικές λεηλασίες, σφαγές, καταστροφές και εξανδραποδισμούς. Οι ένδοξοι υπερασπιστές της Βασιλεύουσας, πιστοί στα ιδανικά τους, στην ορθόδοξη πίστη, στις παραδόσεις τους, έδωσαν και την τελευταία ρανίδα του αίματός τους. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, στα 49 του χρόνια, έπεσε ηρωικά στο πεδίο της μάχης.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε μια κρισιμότατη στιγμή στην ιστορία των Ελλήνων γιατί ξεκίνησε γι᾿ αυτούς μια περίοδος μακράς υποδούλωσης με μεγάλες δημογραφικές και κοινωνικές μεταβολές, μια περίοδος μακράς δοκιμασίας με μειωμένες οικονομικά και πολιτικά τις δυνάμεις τους. Τα πιο σκληρά μέτρα που αντιμετώπισαν οι Χριστιανοί, ιδιαίτερα τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, ήταν οι σφαγές και οι αιχμαλωσίες, οι εξισλαμισμοί, το παιδομάζωμα καθώς και η εγκατάσταση τουρκικών και άλλων φυλών σε εύφορα εδάφη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αναγκαστική μετακίνηση ελληνικών πληθυσμών στο εξωτερικό (αρκετοί λόγιοι, ευγενείς και στρατιώτες, μόνοι ή συνοδευόμενοι από τις οικογένειές τους έφυγαν στην Δυτική Ευρώπη) ή σε απομονωμένα και ορεινά μέρη στο εσωτερικό. Οι περισσότεροι υπόδουλοι υποχρεώνονταν να κατοικούν σε φτωχικές συνοικίες των πόλεων, να κατέχουν εκτάσεις γης κυρίως σε άγονες περιοχές ή σε νησιά. Αντίθετα, τα πιο εύφορα κτήματα ανήκαν στον Σουλτάνο και τους Οθωμανούς. Οι Έλληνες ζούσαν δύσκολα, καθώς αντιμετώπιζαν πολλές διακρίσεις που αφορούσαν την κατανομή των φόρων, τακτικών και έκτακτων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ενδιαφερόταν εξαιρετικά για την είσπραξη τους, καθώς στα έσοδα από τη φορολογία στήριζε κατά μεγάλο μέρος την συντήρηση της. Μάλιστα, οι τοπικοί διοικητές, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι η κεντρική εξουσία δεν μπορούσε εύκολα να τους ελέγξει, δεν δίσταζαν να κακομεταχειρίζονται τους υπηκόους τους, ιδίως σε περιόδους ταραχών αλλά και για την ενίσχυση του προσωπικού τους ταμείου. Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες, η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα δεν αφομοιώθηκε αφού κατάφερε να διαφυλάξει, με την βοήθεια και της εκκλησίας, τρία βασικά στοιχεία της εθνικής της ταυτότητας: την θρησκεία, την γλώσσα και την παράδοση. Σε αυτό συνέβαλε και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Διατήρησε, έτσι, την ιδιαιτερότητά της και διεκδίκησε, ύστερα από αρκετές ένοπλες εξεγέρσεις, την ελευθερία της με τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι ένα κορυφαίο ιστορικό γεγονός, το οποίο παραμένει επίκαιρο και διαχρονικό μέχρι τις μέρες μας. Εάν οι τελευταίοι μαχητές της είχαν παραδοθεί την 29η Μαΐου 1453, δεν θα υπήρχε ούτε αντίσταση στον κατακτητή, ούτε εθνεγερσία. Η συνθηκολόγηση θα ήταν μια ανεξίτηλη ντροπή. Αντιθέτως, η αντίσταση στα τείχη της Βασιλεύουσας, των 5.000 χιλιάδων Ελλήνων και των 2.000 ξένων συμμάχων τους, έμεινε στις ψυχές των προγόνων μας, την επόμενη ημέρα της Οθωμανικής κυριαρχίας, ως τίτλος τιμής και δέσμευση για νέους αγώνες. Η ηρωική άμυνα γέννησε την υπομονή, την προσδοκία, την ελπίδα, μια ελπίδα που γεννήθηκε και ρίζωσε μέσα τους, μια ελπίδα που τους κράτησε ζωντανούς για αιώνες σκλαβιάς μέχρι να αποκτήσουν την ελευθερία τους, μια ελπίδα που εμπνέει έκτοτε τα ΟΧΙ του Ελληνισμού: κατά του Μουσολίνι το 1940, κατά του Χίτλερ το 1941, κατά της αποικιοκρατίας και του αφελληνισμού στην Κύπρο από το 1955 μέχρι σήμερα. Και εμείς οφείλουμε να συνεχίζουμε και να αντιστεκόμαστε με κάθε τρόπο απέναντι σε μικρές και καθημερινές αλώσεις, μερικές από τις οποίες είναι: η υπονόμευση της γλώσσας μας, η ξενομανία, οι συκοφαντίες κατά της Ελληνορθόδοξης Παράδοσής μας, οι εδαφικές διεκδικήσεις των γειτόνων μας (Τούρκων, Σκοπιανών και Αλβανών), η διαστρέβλωση και πλαστογράφηση της ιστορίας του 1821, της Μικρασίας και του Πόντου, της Κύπρου και της Μακεδονίας. Όλα αυτά και πολλά άλλα, έσωθεν ή έξωθεν προερχόμενα, είναι προσπάθειες άλωσης της μνήμης, άρα ύπουλες και εξίσου επικίνδυνες. Δεν αρνούμαστε την επικοινωνία και τη συνεργασία με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Λέμε, όμως, ΟΧΙ στην αφομοίωση, στην κοινωνική και πνευματική αλλοτρίωση, στο ξεπούλημα της πατρίδας. Άλλωστε, το φως της ιστορικής μνήμης, απόλυτα αναγκαίο για την διαχρονική συνέχεια ενός λαού, δεν εκφράζει καμιάς απόχρωσης ρατσισμό ή οποιασδήποτε μορφής επεκτατισμό. Όμως, το να διατηρείται πάντα αναμμένο αποτελεί αυτονόητη υποχρέωση κάθε πολιτισμένου ανθρώπου, ιδίως όταν έχει την τιμή να είναι Έλληνας…
29 ΜΑΪΟΥ 1453: Σαν σήμερα, πριν από 571 χρόνια, “Εάλω η Πόλις”……όμως, κατά τον Νικηφόρο Βρεττάκο « ουκ εάλω η ρίζα, ουκ εάλω το φως. Ενυπάρχει στο φως η ψυχή σου, στην ρίζα το σώμα σου.Ουκ εάλω η βασιλεύουσα ψυχή των Ελλήνων »
https://www.stagonnews.gr › ealo-polis-mavri-epetios-ti.
https://www.ertnews.gr › anadromes › triti-29-ma-oy-1…
https://anoixtosxoleio.we.ebly.com › ..Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινι&kapp.
https://www.thraki.com.gr › ΕλλάδαΆλωση της Κωνσταντινούπολης – 29 Μαΐου 1453
https://www.tsemperlidou.gr › society-relationships › ta-Τα 9 βασικότερα αίτια – πληγές της Άλωσης της …
https://www.royalchronicles.gr › 29-maiou-1453-i-polis-
https://www.zoiforos.gr › index.php › afieromata › istorika1453
Τασούλα Γεωργιάδου – Μέλος του
Νέου Εθνικά Ενιαίου Πολιτικού Σχηματισμού – Πρώτα η Ελλάδα
