Αποσπάσματα από το βιβλίο «Γιαβόλ! Αίμα, λήθη και υποτέλεια» του Γιώργου Χαρβαλιά

…Οι Γερμανοί λοιπόν είχαν στραβώσει αρχικά με τον Μεταξά και την ελληνική «αναίδεια» και… παραστράβωσαν όταν, ενώ βιαζόνταν να ξεκινήσουν την επίθεση στην Ρωσία, καθηλώθηκαν για δέκα ολόκληρες μέρες στην Κρήτη, χάνοντας τη μισή δύναμη των αλεξιπτωτιστών που πήραν μέρος στην επιχείρηση. Εκεί  φρόντισαν να αναδείξουν και τις «καλές τους προθέσεις», εγκαινιάζοντας τα αντίποινα εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού. Στις 3 Ιουνίου 1941, δύο εικοσιτετράωρα μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, άνδρες του 3ου Τάγματος Αλεξιπτωτιστών, Χορστ Τρέμπες (Ηorst Trebes), μπήκαν στο χωριό Κάνδανος στη δυτική Κρήτη, με στόχο -υποτίθεται- να βρουν τους υπαίτιους για το θάνατο 25 Γερμανών στρατιωτών στη διάρκεια της μάχης για την κατάληψη της περιοχής. Χωρίς δεύτερη κουβέντα, άρχισαν να καίνε τα σπίτια και να τουφεκίζουν όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Είχε προηγηθεί μόλις μια μέρα πριν η εκτέλεση του αντρικού πληθυσμού στο Κοντομαρί, την οποία οι Γερμανοί επέλεξαν να απαθανατίσουν με τον φακό ενός φωτογράφου-ανταποκριτή που τους ακολούθησε για λογαριασμό του υπουργείου Προπαγάνδας. Στην Κάνδανο όμως η γερμανική εκδικητικότητα ξεπέρασε κάθε όριο. Το εμβληματικό αυτό κεφαλοχώρι στο κέντρο του νομού Χανίων στην κυριολεξία έσβησε από τον χάρτη…

…Σε αντίθεση με άλλα εγκλήματα τα οποία οι Ναζί απέφευγαν να διαφημίζουν, στην περίπτωση της Κανδάνου ο παραδειγματισμός έπρεπε να επικοινωνηθεί με τον πιο κραυγαλέο τρόπο. Γι’ αυτό και, στην είσοδο του χωριού, ανάρτησαν, εν είδει Φαρ Ουέστ, μια πρόχειρη πινακίδα που έγραφε και στις δύο γλώσσες τη δικαιολογία για το απάνθρωπο έγκλημα: «Διά την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών Αλεξιπτωτιστών, Αλπινιστών και του Μηχανικού από άνδρας, γυναίκας και παιδιά και παπάδες μαζί, και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ, κατεστράφη την 3/6/1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων, διά να μην επανοικοδομηθεί ποτέ». Η πινακίδα έγινε μαρμάρινη δύο χρόνια αργότερα, κι ενώ τα αντίποινα συνεχίζονταν σε όλη την Κρήτη. Αυτή τη φορά η διατύπωση ήταν πιο λιτή: «Εδώ υπήρχε η Κάνδανος. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικών».

…«Σαράντα μέρες γύριζα το περασμένο καλοκαίρι στην Κρήτη, για να δω τα χωριά που γκρέμισαν κι έκαψαν οι βάρβαροι», γράφει ο μεγάλος Καζαντζάκης στην ομώνυμη έκθεση που είδαμε αναλυτικά σε προηγούμενες σελίδες του βιβλίου. Και συνεχίζει: «Περίμενα ν’ ακούσω κλάματα και να δω χέρια ν’ απλώνονται και να ζητούν βοήθεια. Και βρήκα ανυπότακτες, απαράδοτες ψυχές και κορμιά μισόγυμνα, πεινασμένα κι αλύγιστα… Αδάμαστες ψυχές οι Κρητικοί, χιλιάδες χρόνια τώρα παλεύουν στα κακοτράχαλα βουνά την πείνα, τη γύμνια, τους βαρβάρους. Κι ούτε η μοίρα ούτε οι άνθρωποι μπόρεσαν ποτέ να τους κάμουν να σκύψουν το κεφάλι». Οι φράσεις αυτές μαρτυρούν την αλήθεια. Γι’ αυτό και η Κρήτη αποτέλεσε το πιο πρώιμο πεδίο των γερμανικών αντιποίνων. Και, κατά γεωγραφική αναλογία, το πιο εκτεταμένο. Ο πληθυσμός της αντιστάθηκε πέρα από κάθε προσδοκία. Και πλήρωσε γρήγορα-γρήγορα την ανυποταξία του με μαζικές εκτελέσεις και ανείπωτες καταστροφές….

…Αυτό που είχε ενοχλήσει τους Γερμανούς ήταν η παλλαϊκή διάσταση της αντίστασης. Που προήλθε όχι από τους στρατευμένους ή έστω από τους έφεδρους, αλλά από πολίτες κάθε ηλικίας, γέρους, παιδιά αλλά και γυναίκες. Οι αμυνόμενοι χρησιμοποίησαν κάθε είδους όπλο ή εργαλείο που μπορούσε να μετατραπεί σε φονικό μέσο: μαχαίρια, φτυάρια, αξίνες τσουγκράνες, μαγκούρες, ακόμη και αυτοσχέδιες σφεντόνες. Σύμφωνα με το πρωσικό στρατιωτικό πρωτόκολλο, η μαζική συμμετοχή του λαού στη μάχη –και αργότερα στην αντίσταση- απείχε από την εγκεκριμένη «ηθική του πολέμου»! Επειδή οι μαχόμενοι Κρητικοί δε φορούσαν στολές ούτε είχαν κάποιο στρατιωτικό διακριτικό, θα έπρεπε, -κατά τη γερμανική αντίληψη- να μην εμπλακούν στον αγώνα, αλλά να περιμένουν παθητικά την έκβασή του.

Αυτό βεβαίως  δεν αποτελούσε πιθανότητα για τους Κρητικούς, που πάλευαν για την εθνική τους ανεξαρτησία επί έναν και πλέον αιώνα. Γι’ αυτό και μεμονωμένα αντίποινα ξεκίνησαν ακόμη και πριν παραδοθεί το νησί, με εκτελέσεις αμάχων σε χωριά του Ρεθύμνου στις 23 και 24 Μαΐου 1941. Ωστόσο, η κλιμάκωση των τιμωρητικών μέτρων  έφτασε σε πρωτοφανείς διαστάσεις μετά το τέλος της Μάχης της Κρήτης…