Στα πλαίσια της εκδήλωσης του Φιλολογικού Συλλόγου ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου που διεξήχθη την Πέμπτη 20 Μαρτίου στην κεντρική Αίθουσα Εκδηλώσεων του Μεγάρου του ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ στην Αθήνα, ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου κ. Γεώργιος, εκφώνησε τον Επετειακό λόγο με θέμα: “Η προσφορά των Κυπρίων στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821”.
Ξέρω πως είναι πολύ δύσκολο, για μας που ζούμε για αιώνες μακριά από τη θαλπωρή της μητρικής αγκάλης, να περιγράψουμε πειστικά τα αισθήματά μας, να πείσουμε εσάς, πώς νιώθουμε, όταν πατούμε το ελεύθερο ελληνικό χώμα. Ξέρω πως δεν είναι εύκολο να μας καταλάβετε όταν περιγράφουμε τα όνειρά μας, έστω κι αν ξέρουμε πως αυτά είναι μια απάτη. Και ονειρευόμαστε τακτικά ότι εκπληρώθηκαν οι εθνικοί πόθοι μας και τερματίστηκαν οι περιπέτειες και οι εθνικές ταλαιπωρίες μας. Πιστέψετέ μας. Δεν σάλεψε το μυαλό μας. Είναι και τα αισθήματα και τα όνειρά μας μια ψυχολογική ανάγκη για μας. Θέλουμε να εκτονωνόμαστε από την καταπίεση αιώνων, έστω κι αν προσγειωνόμαστε γρήγορα από την αδυσώπητη πραγματικότητα της κατοχής και την ανάγκη για συνέχιση του αγώνα για απελευθέρωση.
Για 35 αιώνες οι πρόγονοί μας εδώ είχαν στραμμένο το βλέμμα τους, όπως κι εμείς σήμερα. Την Ελλάδα βλέπουμε και στον ύπνο μας και στον ξύπνιο μας.
Ο μεγαλύτερος, ίσως, των προκατόχων μου, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄, έδωσε μιαν περιγραφή των διαχρονικών αισθημάτων μας, των αισθημάτων όλων των Κυπρίων: «Ελλάδα μαρτυρούν τα μνημεία και τα μνήματά μας. Ελλάδα κυκλοφορεί εις τας φλέβας μας, Ελλάδα κλείει η ψυχή μας, Ελλάδα κτυπά η καρδιά μας. Προς την Ελλάδα κατευθύνεται η σκέψις και ο νους, ο πόθος και η θέλησίς μας. Έλληνες είμεθα, Έλληνες θα μείνωμεν, Έλληνες θα αγωνισθώμεν, διά να αποθάνωμεν ως Έλληνες».
Με αυτά τα διαπιστευτήρια, ως εκπρόσωπος του Κυπριακού Ελληνισμού, έρχομαι να πω -όση μοι δύναμις-τον επετειακό λόγο για τον εορτασμό της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου 1821, όπως μου ζητήθηκε. Στην πρώτη επιστολή που πήρα από τον Σύλλογο μού εζητείτο να πω τον «προσήκοντα λόγο» στον επετειακό εορτασμό. Στη δεύτερη μου εκαθορίζετο το πλαίσιο, να μιλήσω για τη συνεισφορά της Κύπρου στον αγώνα της Παλιγγενεσίας. Θα κάνω συνδυασμό των δύο. Στη συγκίνηση για τη μεγάλη προσπάθεια του Έθνους θα εντάξω και τη συνεισφορά ενός υποσυνόλου του, του Κυπριακού Ελληνισμού.
Ο Ισοκράτης επισημαίνει, από την αρχαιότητα, ότι «τα μικρά των πραγμάτων ράδιον τοις λόγοις αυξήσαι, τοις δ’ υπερβάλλουσι των έργων, και τω μεγέθει και τω κάλλει, χαλεπόν εξισώσαι τους επαίνους». Των μικρών γεγονότων μπορείς, επαινώντας τα με τα λόγια, να αυξήσεις τη φήμη. Όχι όμως των μεγάλων και των μέγιστων, τα οποία δεν μπορείς ούτε καν επάξια να περιγράψεις.
Κι ένας μεγάλος αγώνας, όπως ο αγώνας του 1821, αδιανόητος για πολλούς άλλους λαούς στην εποχή που διεξήχθη, ένας αγώνας που άλλαξε τον ρουν των Ευρωπαϊκών πραγμάτων με το να θέσει επί τάπητος το δικαίωμα των εθνοτήτων για αυτοδιάθεση και ελευθερία και την ισχυρή αμφισβήτηση της Ιεράς Συμμαχίας, ένας αγώνας που στοίχισε τη ζωή στο 1/3 του πληθυσμού των περιοχών που ελευθερώθηκαν, είναι πέραν πάσης αμφιβολίας βέβαιον ότι είναι αδύνατον να αντικρυσθεί επάξια με λόγους.
Διακόσια τέσσερα χρόνια από την ανεπανάληπτη εκείνη ημέρα, ο χρόνος, ο αυστηρότερος κριτής όλων των πραγμάτων, εξέδωσε την αμετάκλητη ετυμηγορία του για την ημέρα αυτή. Γι’ αυτό και από κάθε γωνιά τής Ελληνικής πατρίδας, καθώς και από τα πέρατα της υφηλίου, χαιρετίζουν με συγκίνηση την ανατολή της 25ης Μαρτίου, της ημέρας της Ελληνικής ελευθερίας, τα εκατομμύρια της φυλής εκείνης, που για τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια προσέβλεψε, με ειδωλολατρική αφοσίωση, στο ιδεώδες της ελευθερίας.
Διακόσια τέσσερα ολόκληρα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ημέρα εκείνη που ένας από τους πολλούς δαδούχους του έθνους, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, κηρύσσοντας, από το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, Ευαγγέλια ελευθερίας, στα τέκνα της Ελλάδος, εξαπέλυε τους κεραυνούς της εθνικής εκδίκησης πάνω στα κεφάλια των τυράννων. Τους κεραυνούς που χαλκεύτηκαν στα σκοτάδια της πολύχρονης δουλείας, μιας δουλείας τεσσάρων αιώνων, με τα ίδια τα χέρια του υπόδουλου γένους.
Αιώνες πολλοί προετοίμαζαν την ημέρα αυτή. Πριν καλά- καλά κοπάσει το κονταροκτύπημα πάνω στα τείχη της Βασιλεύουσας, πριν σβήσει η ηχώ των οιμωγών, ο Ελληνισμός, με ολοπόρφυρα ακόμα τα μάτια, προδιέγραφε στόχους κι έθετε κατευθυντήριες γραμμές για μελλοντική εξόρμηση. Κι έφτασε, ύστερα από τέσσερις αιώνες ανείπωτης συμφοράς, στο ξέφωτο της 25ης Μαρτίου 1821. Αυτήν τη μέρα οι πρόγονοί μας έδωσαν εξετάσεις μπροστά στον Θεό και στους ανθρώπους. Έδειξαν την εθνική τους ταυτότητα και απέδειξαν, χωρίς καμιάν αμφισβήτηση, την εθνική καταγωγή τους.
Η 25η Μαρτίου βρίσκεται στην πιο ψηλή κορυφή της Ιστορίας μας. Εκεί που ο αέρας είναι αμβροσία. Απ’ εκεί μπορούμε να αγναντέψουμε την πορεία της φυλής μας μέσα στα περασμένα. Και μπορούμε να το κάνουμε αυτό με αυτοπεποίθηση. Να σταθούμε, χωρίς ντροπή, μπροστά στις άλλες κορυφές της ελληνικής ζωής, που θ’ αντικρύσουμε από εκεί ψηλά. Να δούμε απ’ εκεί τον Μαραθώνα, τις Θερμοπύλες, τη Σαλαμίνα. Να χαιρετίσουμε απ’ εκεί τον Αισχύλο, τον Ηράκλειο, τον Παλαιολόγο, χωρίς να νιώθουμε μειονεκτικά, χωρίς να μας ταπεινώνει ο μεγάλος και ιερός ίσκιος τους. Διότι όπως και τότε, έτσι και τώρα, περισσότερο τώρα, το έθνος δεν συζήτησε ούτε διαπραγματεύτηκε την ελευθερία του. Και προτίμησε, αντί ζωής χωρίς ελευθερία, τον θάνατο. Δύο ήταν τα κύρια κίνητρα εκείνου του αγώνα της παλιγγενεσίας: Ήταν πρώτα η βαθιά θρησκευτική πίστη των Ελλήνων. Κι η θρησκευτική πίστη δεν ήταν μόνον η ευσέβεια προς τον Θεό των πατέρων τους, που διακρινόταν από τον Θεό του κατακτητή.
Ήταν, προπάντων, η μετουσίωση του χριστιανικού πνεύματος της θυσίας και της εγκαρτέρησης σε πράξη. Πολλές φορές το έθνος ταύτισε την ιστορική του πορεία με τη μαρτυρική επίγεια ζωή του Χριστού. Γι’αυτό και πάντα πίστευε ότι πίσω από τη σταύρωση υπάρχει και η ανάσταση. Η Ορθόδοξη πίστη των Ελλήνων ήταν κάτι παραπάνω από θρησκευτικό δόγμα. Ήταν το πνευματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκινείτο ολόκληρος ο κόσμος τους· μια ακένωτη πηγή θάρρους και ψυχικής δύναμης για τους αγωνιστές της ελευθερίας.
Ήταν, ύστερα, και το ένδοξο προγονικό παρελθόν που οιστρηλάτησε τον αγώνα για ελευθερία. Οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι και οι 300 του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, είχαν θέσει στερεά το αξιολογικό υπόβαθρο της φυλής. Κι ήταν αδύνατο οι Έλληνες να κωφεύσουν, τώρα, στη φωνή της Ιστορικής ευθύνης τους. Γι’ αυτό και δεν είχαν άλλη επιλογή. Θυμήθηκαν τους προγόνους τους. Υπερασπίστηκαν τις ανθρώπινες αξίες και τα ανθρώπινα ιδανικά σε νέες Σαλαμίνες και νέους Μαραθώνες. Στο Χάνι της Γραβιάς, στο Μεσολόγγι, στην Αλαμάνα, στα Δερβενάκια.
Πρωτοπόρος στον αγώνα του 1821, όσο και στα πάμπολλα κινήματα που είχαν προηγηθεί, βρέθηκε πάντοτε η Εκκλησία. Μέσα στους φοβερούς και ασέληνους αιώνες της δουλείας, αυτή στάθηκε το πνευματικό και εθνικό κέντρο της μαρτυρικής φυλής. Αυτή διατήρησε τη γλώσσα μας κι αυτή συντήρησε την εθνική αυτοσυνειδησία μας. Ενάντια στους αρχηγούς της ξεσπούσε κάθε επίθεση των Τούρκων. Το ράσο στάθηκε, σε πολλές κρίσιμες ώρες, η εθνική σημαία της Ελλάδος. Χωρίς την Εκκλησία και την αδιάκοπη λειτουργική ζωή, χωρίς το κρυφό Σχολειό και τον παπά-δάσκαλο, δεν θα υπήρχε το ’21. Με ποταμούς αιμάτων, ο επικός εκείνος αγώνας έδωσε τα πρώτα αποτελέσματά του: Η ελευθερία επανήλθε, έστω και σε μικρό μέρος της Ελληνικής γης. Δεν ήταν τούτο μικρό επίτευγμα. Διατηρήθηκε το ελληνικό έθνος, που κινδύνευε, τότε, με αφανισμό, ως συγκροτημένο πια κράτος, με κύριο μέλημά του να διασώσει την παλιά του παράδοση, να συνεχίσει τον ελληνικό πολιτισμό και να πετύχει την εδαφική ολοκλήρωσή του. Ταυτόχρονα, οδήγησε στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και από άλλους λαούς της Βαλκανικής, περιορίζοντας έτσι σε έκταση την τουρκική κυριαρχία.
Η πιο μεγάλη συνεισφορά της Ελληνικής επανάστασης, όμως, στην πολιτική ζωή της Ευρώπης υπήρξε άλλη. Ήταν η κατάρριψη των αρχών της Ιεράς Συμμαχίας και η δημιουργία νέων πολιτικών ηθών, κυρίως δε της αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών, έστω κι αν αυτή καθιερώθηκε ως επακόλουθο ενός σκληρού και αιματηρού αγώνα. Συνεπώς, η ελληνική επανάσταση του 1821 πέραν του ότι υπήρξε γεγονός τεράστιας εθνικής σημασίας από ελληνικής πλευράς, υπήρξε ταυτόχρονα και γεγονός παγκόσμιας σημασίας, αφού έτρεψε προς άλλη κατεύθυνση την πολιτική πορεία της Ευρώπης.
Το μεγάλο μήνυμα που πέρασε την άνοιξη του 1821 πάνω από την ελληνική γη και τις ελληνικές θάλασσες, δεν άφησε ασυγκίνητη την Κύπρο. Δεν άφησε αδιάφορη καμιάν ελληνική καρδιά, όπου και αν βρισκόταν. Το όνειρο με το οποίο ανδρώθηκαν τόσες γενεές υποδούλων γινόταν πραγματικότητα και όσοι ζούσαν εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, θεώρησαν τους εαυτούς τους ιδιαίτερα ευνοημένους από τον Θεό. Οι φλόγες της ελευθερίας, που άναψαν πρώτα στον Μωριά, θρεμμένες με αίμα ηρώων και μαρτύρων, χοροπήδησαν και χύθηκαν ασυγκράτητες μέχρι τα πιο μακρινά ελληνικά βουνά και τις πιο μακρινές ελληνικές θάλασσες και συνήγειραν τους πανέλληνες. Έχοντας αδιάκοπη επαφή με την ελληνική μητρόπολη, μα πιο πολύ οδηγούμενη από το δικό της βαθύ εθνικό αίσθημα, η Κύπρος συμμετέσχε σ’ όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της διεξαγωγής του αγώνα της Παλιγγενεσίας. Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα μαρτυρείται η ενεργός συμπαράσταση του λόγιου Ιωάννη Καρατζά, από τη Λευκωσία, στο έργο του Ρήγα Φεραίου. Ο Ιωάννης Καρατζάς βρήκε μαρτυρικό θάνατο στις φυλακές του Βελιγραδίου τον Ιούνιο του 1798, μαζί με τον Ρήγα Φεραίο και τους άλλους συντρόφους του. Ήταν μια πρώτη συνεισφορά της Κύπρου στον μεγάλο αγώνα.
Στην προετοιμασία του αγώνα είχαν συμμετάσχει πολλοί Κύπριοι που διέμεναν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, και στην Ευρώπη γενικότερα, και είχαν μυηθεί προηγουμένως στη Φιλική Εταιρεία. Αναφέρεται χαρακτηριστικά το εμπορικό γραφείο στη Μασσαλία της οικογένειας των Θησέων από το Στρόβολο, που έγινε κέντρο συλλογής εφοδίων και στράτευσης εθελοντών για την επαναστατημένη Ελλάδα.
Στη Φιλική Εταιρεία μυήθηκε – ύστερα από επίσκεψη στην Κύπρο Φιλικών- και ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός καθώς και άλλοι επιφανείς κληρικοί και προύχοντες. Η θέση της Κύπρου, όμως, στο κέντρο του Σουλτανικού κράτους, με τη Μ. Ασία στα Βόρεια, τη Συρία στα Ανατολικά και την Αίγυπτο στα Νότια, απ’ όπου πολύ γρήγορα θα μπορούσαν να αποβιβαστούν τουρκικά στρατεύματα, οδήγησε στην απόφαση αυτή να μην συμπεριληφθεί στον κεντρικό επαναστατικό σχεδιασμό, κάτι το οποίο θα οδηγούσε σε ανώφελη αιματοχυσία. Γι’ αυτό στο σχέδιο δράσης των Φιλικών (άρθρο 15) που διαμορφώθηκε στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας, απεφασίσθη όπως η Κύπρος συμμετάσχει στον αγώνα με οικονομική συνδρομή και αποστολή εφοδίων, σύμφωνα και με τη διαβεβαίωση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Για τον σκοπό αυτό επεσκέφθη την Κύπρο, τότε, ο Φιλικός Δημήτριος Ίπατρος, από το Μέτσοβο, που συνάντησε τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό.
Στις παραμονές έκρηξης του αγώνα, μαρτυρούνται καθημερινές εικονικές κηδείες από τον Καθεδρικό Ναό Αγίου Ιωάννου στη Λευκωσία. Μέσα στα φέρετρα μεταφέρονταν όπλα και άλλου είδους πυρομαχικά τα οποία, μέσω υπόγειας σήραγγας, μεταφέρονταν στο απέναντι Παγκύπριο Γυμνάσιο και από εκεί στέλλονταν στην Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης πλησίασε δύο φορές την κατεχόμενη, σήμερα, Λάπηθο, απ’ όπου φόρτωσε τέτοιες προμήθειες.
Διασώθηκε επιστολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ημερομηνίας 8 Οκτωβρίου 1820, προς τον Αρχιεπίσκοπο Κύπριανό, που εστάλη μέσω του Φιλικού Αντώνιου Πελοπίδα, με την οποία τον καλούσε να στείλει τη συνδρομή του «διότι η έναρξις του Σχολείου εγγίζει», όπως σημειώνει, κατά τον μυστικό τρόπο επικοινωνίας των Φιλικών.
Με την έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες αρκετοί Κύπριοι Φιλικοί αγωνίστηκαν μαζί με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, με πιο γνωστό τον Ιερολοχίτη Αγγελή Μιχαήλ. Τέσσερις άλλοι κύπριοι σύντροφοι του Υψηλάντη, οι Ζαχαρίας Λεοντή, Φίλιππος Γεωργίου, Γιάννης Τσολάκης και Σάββας Ντιορτής, μετά την αποτυχία του κινήματος, διέφυγαν στη Ρωσία όπου τέθηκαν υπό περιορισμό. Ένας άλλος Κύπριος, ο Ιωάννης Σταυριανός, από τη Λόφου (περιοχή Λεμεσού) περιγράφει στα απομνημονεύματά του τον τρόπο «στρατολόγησής» του στην Αλεξανδρέττα και την κάθοδό του στην επαναστατημένη Ελλάδα, από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με μικρή ομάδα Κυπρίων και Κρητών αγωνιστών.
Υπήρξαν και περιπτώσεις Κυπρίων που συμμετείχαν στον αγώνα σε μεγαλύτερες ομάδες συμπατριωτών τους. Στην Ιώνιο Φάλαγγα, π.χ., που συστάθηκε το 1826 στο Ναύπλιο, υπό την αρχηγία του Γιαννακού Καρόγλου, στον γνωστό κατάλογο με τους 359 άνδρες της, περιλαμβάνονται τα ονόματα 19 νέων από την Κύπρο.
Στο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών, σώζεται πολεμική σημαία με την επιγραφή: «Σημέα Εληνηκί Πάτρης Κύπρου». Πιθανότατα αυτή να ανήκε σε ξεχωριστή ομάδα Κυπρίων αγωνιστών οι οποίοι θα έλαβαν μέρος στις πολεμικές αναμετρήσεις. Ο Κολοκοτρώνης γράφει για τον Κύπριο Νικόλαο Θησέα, τον συγγενή του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού ότι δαπανούσε «εξ ιδίων του πάντοτε και δεν κατεδέχθη να επιβαρύνει εις ουδεμίαν περίπτωσιν το εθνικό ταμείον». Ο Μακρυγιάννης χαρακτηρίζει τον Μιχάλη Κυπραίο, που έπεσε στη μάχη των Μύλων ως «καλό και γενναίο στρατιώτη».
Στα Γενικά Aρχεία του Kράτους, στην EθνικήBιβλιοθήκη, στο Aρχείο του YπουργείουEξωτερικών της Eλλάδας και σε ιδιωτικά αρχεία σώζεται μεγάλος αριθμός πιστοποιητικών Kυπρίων αγωνιστών, που αναφέρονται στη δράση και την προσφορά τους. Παρόμοιες αναφορές για συμμετοχή Kυπρίων στον αγώνα γίνονται επίσης στα απομνημονεύματα οπλαρχηγών, σε διάφορα προξενικά έγγραφα, στον τύπο της εποχής και σε άλλες πηγές, η επεξεργασία των οποίων μας επιτρέπει να υπολογίσουμε τον αριθμό όσων έλαβαν μέρος στον μεγάλο ξεσηκωμό σε χίλιους περίπου, που είναι εξαιρετικά μεγάλος, αν αναλογιστούμε ότι ο ελληνικός πληθυσμός της Κύπρου ανερχόταν, τότε, στις ογδόντα έως εκατόν χιλιάδες κατοίκους. Aπό τους υπόλοιπους Kυπρίους, οι οποίοι διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο κατά την προετοιμασία και εξέλιξη της Eπανάστασης, ειδική αναφορά γίνεται σε τέσσερις Aρχιερείς, τους Mητροπολίτες Nικομηδείας Aθανάσιο Kαρύδη, Δημητσάνης Φιλόθεο Xατζή, Aγκύρας και μετέπειτα Λοκρίδος Aγαθάγγελο Mυριανθούση και Δημητριάδος και Zαγοράς Aθανάσιο Kασσαβέτη, και στον ανεψιό του εθνομάρτυρα Aρχιεπισκόπου Kυπριανού, Aρχιμανδρίτη Θεοφύλακτο Θησέα, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημαντική συμβολή του κυπριακού κλήρου στον μεγάλο αυτό αγώνα του Ελληνισμού. O Aθανάσιος Kαρύδης συνελήφθη τον Mάρτιο του 1821 και οδηγήθηκε στο μαρτύριο μερικές ημέρες αργότερα, την Kυριακή του Πάσχα, στις 10 Aπριλίου του 1821, μαζί με τον Πατριάρχη Γρηγόριο E΄, όταν οι Tούρκοι προχώρησαν σε εκτελέσεις Aρχιερέων στην Kωνσταντινούπολη.
O Φιλόθεος Xατζής υπήρξε μέλος της Φιλικής Eταιρείας και πρωτοστάτησε στη λειτουργία των μπαρουτόμυλων της Δημητσάνας, που τροφοδότησαν με μπαρούτι πολλές από τις επαναστατημένες περιοχές. Συνελήφθη από τους Tούρκους και φυλακίστηκε στην Tριπολιτσά, όπου και απεβίωσε από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες, λίγες ημέρες πριν από την απελευθέρωση της πόλης, τον Σεπτέμβριο του 1821. O AθανάσιοςKασσαβέτης μυήθηκε στη Φιλική Eταιρεία το 1820 και έλαβε ενεργό μέρος στην επανάσταση του Πηλίου.
O δε Aγαθάγγελος Mυριανθούσης συμμετείχε στην επαναστατική κίνηση της Aνατολικής Στερεάς Eλλάδας, «εκπληρών τα θρησκευτικά χρέη του και υποφέρων κάθε βάσανον και ταλαιπωρίαν», όπως γράφει, μετά το τέλος του Αγώνα, ο Δημήτριος Yψηλάντης στον KυβερνήτηIωάννηKαποδίστρια. Τέλος, ο Aρχιμανδρίτης Θεοφύλακτος Θησέας είχε πάρει μέρος στις μάχες της Tριπολιτσάς, του Mεσολογγίου και «απ’ αρχής του υπέρ ελευθερίας της Eλλάδος αγώνος επαρουσιάσθη πρόθυμος εις το στάδιον των πολέμων και προσφέρων εις την πατρίδα και τον βραχίονά του», σύμφωνα με σχετικό έγγραφο, που υπογράφει ο Πετρόμπεης Mαυρομιχάλης.
Η Κύπρος πλήρωσε πολύ ακριβά, τότε, τη συμμετοχή της στον εθνικό αγώνα, έστω κι αν στην Κύπρο δεν παρουσιάστηκε ένοπλη εξέγερση. Την 9η Ιουλίου 1821, από την πλατεία Σεραγίου στη Λευκωσία, ανάμεσα στις αγχόνες και τις λαιμητόμους που είχαν στηθεί, πέρασε για μια ακόμα φορά, όχι δυστυχώς τελευταία, η αδάμαστη ελληνική ψυχή της Κύπρου, ντυμένη τον πορφυρούν χιτώνα του μαρτυρίου και φορώντας τον ακάνθινο στέφανο, για να διαλαλήσει ότι οι ρίζες του δένδρου της ελευθερίας είναι βαθιές και τίποτε δεν μπορεί να τις αφανίσει. Και να διαμηνύσει παντού ότι στην Κύπρο η ελληνική ψυχή δεν έσβησε ούτε ποτέ θα σβήσει. Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός απαγχονίστηκε, οι 3 Μητροπολίτες της νήσου, οι Ηγούμενοι των Μονών, άλλοι κληρικοί και προύχοντες, 486 άτομα, προσφέρθηκαν τότε ως αγνά και άμωμα ιερεία θυσία στον αγώνα, μάρτυρες της ελληνικότητας της Κύπρου και του ενιαίου της φυλής.
Απόδειξη της συνεισφοράς της Κύπρου στην Ελληνική επανάσταση αποτελεί και το γεγονός ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέφερε, το 1827, σε εκπρόσωπο του Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών πως θεωρούσε ότι τα όρια του υπό ίδρυση ελληνικού κράτους καθορίζονταν «υπό του αίματος του εκχυθέντος εις τα σφαγεία των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Ψαρών και του Μεσολογγίου». Σήμερα, παρά το ότι «μέγα πένθος Κύπριδα γαία νικάνει», για 51 τόσα χρόνια, παρόλο που το 37% της γης μας κατέχεται και μολύνεται από τον Τούρκο, μολονότι οι ναοί μας βεβηλώνονται και κρατούμαστε με τη βία των όπλων μακριά από τις εστίες μας και παρά το ότι η Τουρκία δεν αποκρύβει τον στόχο της για πλήρη κατάληψη και τουρκοποίηση της Κύπρου, γιορτάζουμε κι εμείς, με κάθε λαμπρότητα, την επέτειο της εθνικής μας παλιγγενεσίας. Γιατί κατανοούμε πλήρως, πως μόνο με τον τρόπο αυτό, με τη βίωση των εθνικών ιδεωδών και τον παραδειγματισμό από το παρελθόν, είναι δυνατόν να ματαιωθούν οι τουρκικοί σχεδιασμοί και να επιτευχθεί η απελευθέρωση της πατρίδας μας.
Ο επετειακός εορτασμός της εξέγερσης του έθνους, θα πρέπει να μας υπενθυμίσει και τις άμεσες υποχρεώσεις μας, μέσα στη δίνη των καιρών και στις συνεχείς παγίδες των άσπονδων εχθρών και φίλων μας. Να μας ξυπνήσει από τον λήθαργο της ραθυμίας και τον εθνικό εφησυχασμό. Γι’ αυτό και θα πρέπει να ανασυντάξουμε τις δυνάμεις μας και να δώσουμε τη μέγιστη δυνατή προσοχή σ’ όλους τους παράγοντες που θα αποτρέψουν τους τουρκικούς σχεδιασμούς και θα εξασφαλίσουν τη συνέχιση της εθνικής παρουσίας μας στην Κύπρο.
Πρώτιστος τέτοιος παράγοντας είναι η κοινή συστράτευση ολόκληρου του Έθνους. Τούτο είναι αυτονόητο για μας τους Έλληνες της Κύπρου. Γι’ αυτό και μας προκαλεί άφατη θλίψη κάθε αποστασιοποίηση του εθνικού κέντρου από το εθνικό θέμα της Κύπρου. Δεν είμαστε ξένοι και πάροικοι, ούτε και πρόσφατα κατοικήσαμε στην Κύπρο οι Έλληνες. Μετρούμε τόσες χιλιετίες ζωής στην Κύπρο όσο και οι Αθηναίοι στην Αθήνα και οι Λακεδαιμόνιοι στην Πελοπόννησο. Ένα τμήμα του Έθνους κινδυνεύει τον έσχατο των κινδύνων. Δεν μπορεί η Ελλάδα να παρασύρεται από προσωπεία «καλής γειτονίας» και απαιτήσεις διαχωρισμού του Κυπριακού από τα άλλα ελληνοτουρκικά θέματα. Η Κύπρος είναι το τελευταίο προπύργιο, του Ελληνισμού. Αν, μη γένοιτο, πέσει η Κύπρος, δεν θα κατοχυρωθούν τα άλλα ελληνικά μέρη. Αιγαίο, νησιά, Θράκη, Μακεδονία θα πάρουν σειρά.
Η αναβίωση του δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού χώρου Κύπρου-Ελλάδος είναι ύψιστης σημασίας για την εθνική επιβίωσή μας.
Θα πρέπει, ύστερα, και στην Κύπρο, η Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας να δώσει σημασία και να στηρίξει όλες τις υποδομές που θα εξασφαλίσουν την επιτυχία του αγώνα μας. Χωρίς τη δέουσα αμυντική θωράκιση, την ενδυνάμωση της Εθνικής Φρουράς, την αντιμετώπιση της καθημερινής εισόδου των λαθρομεταναστών, την επίτευξη συμμαχιών με χώρες με κοινά συμφέροντα προς εμάς, και τη μέγιστη αξιοποίηση των παρατηρούμενων γύρω μας μεταβολών, δεν θα πρέπει να συρθούμε σε διαπραγματεύσεις, με τουρκικούς ουσιαστικά όρους, όπου θα συναντήσουμε αφόρητες πιέσεις για νέες υποχωρήσεις.
Κι όλοι εμείς, ο λαός, ενωμένοι ως ένας άνθρωπος να στηρίζουμε εμπράκτως τις προσπάθειες που είναι ανάγκη να αναληφθούν από κοινού από τις Κυβερνήσεις Κύπρου και Ελλάδας για μια λύση που θα επιτρέπει την παραμονή μας στη γη των πατέρων μας και θα αποτρέψει κάθε προσπάθεια της Κατοχικής δύναμης για την επίτευξη των ανόσιων στόχων της.
Είμαστε, Ελλάδα και Κύπρος, κράτη-μέλη της Ενωμένης Ευρώπης. Τι το πιο λογικό να αξιώσουμε και για τον λαό μας όσα απολαμβάνουν οι άλλοι Ευρωπαίοι πολίτες; Όλοι οι άλλοι πολίτες της Ευρώπης μπορούν να διακινούνται ελεύθερα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, να εγκαθίστανται ελεύθερα και να αποκτούν ανεμπόδιστα περιουσία παντού. Γιατί εμείς να μην μπορούμε ελεύθερα να διακινούμαστε στη χώρα μας, να κατοικούμε στα δικά μας σπίτια στα χωριά και τις πόλεις μας και να απολαμβάνουμε τις περιουσίες μας; Αυτά πρέπει να επιδιώξουμε σταθερά και ανυποχώρητα για τον λαό μας, λύση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι δύσκολος και ανάντης ο δρόμος μας προς την εθνική δικαίωση. Δεν έχουμε ψευδαισθήσεις ότι η κατοχική δύναμη, η Τουρκία θα συναινέσει, αν δεν αναγκαστεί προς τούτο, σε δίκαια λύση του προβλήματός μας. Κι αυτό είναι το επιτακτικό καθήκον όλων των Ελλήνων σήμερα.
Να αναγκάσουμε, με όλα τα προς τη διάθεσή μας μέσα, την Τουρκία να αποδεχθεί το διεθνές δίκαιο. Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Οφείλουμε πρωτίστως εμείς, οι αγωνιζόμενοι Έλληνες της Κύπρου, να παραδειγματιστούμε από τον αγώνα της παλιγγενεσίας. Τετρακόσια έτη δουλείας δεν μπόρεσαν να αποπροσανατολίσουν το έθνος. Αντίθετα· υπήρξαν τετρακόσια έτη συνεχούς προπαρασκευής για την πραγμάτωση της εθνικής του ιδέας. Ας μη μας πτοήσουν, λοιπόν, οι ταλαιπωρίες των 51 ετών κατοχής. Ας κρατηθούμε από την πίστη στον Θεό, τις αρχές και τα ιδανικά μας και θα έρθει και για μας η λύτρωση. Η μακραίωνη θρησκευτική πείρα μας, μάς διδάσκει ότι «ούτοι εν άρμασι και ούτοι εν ίπποις, ημείς δε εν ονόματι Κυρίου του Θεού ημών μεγαλυνθησόμεθα». Τις δικές μας προσπάθειες θα ενισχύσει ο Θεός. Ο Θεός βοηθά εκείνους που βοηθούν τον εαυτό τους.
Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου κ. Γεώργιος
