Λίγο πριν από την αλλαγή του χρόνου, στις 30 Δεκεμβρίου 2024 στο Ωδείο Αθηνών, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τον εθνικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση του εθισμού των ανηλίκων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο οποίος θα κινηθεί σε τρεις άξονες: ενημέρωση μέσω της ιστοσελίδας parco.gov.gr (parentalcontrol) που ήδη έχει τεθεί σε λειτουργία, ρυθμιστικές παρεμβάσεις και κανονιστικό πλαίσιο. Ο ψηφιακός εθισμός είναι ένα φαινόμενο που αναπτύσσεται ραγδαία και που αναδεικνύεται από ευρωπαϊκές και ελληνικές μελέτες. Τα δεδομένα είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά παγκοσμίως αφού το 30% των χρηστών κοινωνικών δικτύων είναι παιδιά. Στην Ελλάδα το ποσοστό ανεβαίνει δραματικά, με το 75% των παιδιών Δημοτικού να διατηρεί σήμερα προφίλ στα socialmedia. Ταυτόχρονα, η χώρα μας έρχεται πρώτη στην Ευρώπη σε κλήσεις στη Γραμμή Βοήθειας του Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου για περιστατικά εξάρτησης από το Διαδίκτυο. Ωστόσο, το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης δεν αποσκοπεί στην απαγόρευση της πρόσβασης στο Ίντερνετ, ούτε στη στέρηση των πληροφοριών, θετικών ερεθισμάτων και ευκαιριών που αυτό προσφέρει αλλά στην καταπολέμηση της «ψηφιακής παραμέλησης», όταν δηλαδή οι γονείς δίνουν ένα κινητό στα τέκνα τους για να παραμείνουν ήσυχα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν από τον αρμόδιο υπουργό, Δημήτρη Παπαστεργίου, βασικός παράγοντας για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου και την επιτυχημένη πορεία του εθνικού έργου είναι η ενεργή εμπλοκή των γονέων που θα πρέπει να ασκούν ουσιαστικό έλεγχο για το περιεχόμενο με το οποίο είναι αντιμέτωπα τα παιδιά τους, κάτω των 15 ετών. Πώς θα γίνει αυτό; Μέσω του «KidsWallet», μιας εφαρμογής που εκτιμάται πως θα είναι έτοιμη μέχρι την Άνοιξη του 2025, την οποία θα πρέπει να εγκαταστήσουν στο κινητό των παιδιών τους οι ίδιοι οι γονείς. Οι τελευταίοι, επίσης, θα πρέπει να δηλώσουν στο Μητρώο Πολιτών τον αριθμό τηλεφώνου που θα έχει το παιδί τους. Το «KidsWallet» θα συνδέεται με το Μητρώο Πολιτών και έτσι θα διασταυρώνει και θα πιστοποιεί την πραγματική ηλικία του χρήστη. Επιπλέον, θα λειτουργεί και ως ψηφιακός «χαρτοφύλακας», όπου, πέραν των στοιχείων ταυτότητας για την επιβεβαίωση της ηλικίας, θα μπορούν να αποθηκευτούν κάρτες υγείας, πληροφορίες για συμμετοχή σε δραστηριότητες και άλλα έγγραφα (το λες και φακέλωμα όλο αυτό!). Παράλληλα, θα δίνεται η δυνατότητα στους γονείς να θέσουν χρονικό όριο χρήσης της εκάστοτε πλατφόρμας.
Από την άλλη, τα παιδιά δεν θα μπορούν να απεγκαταστήσουν την εφαρμογή από τη συσκευή τους χωρίς τη συγκατάθεση του γονέα ή κηδεμόνα. Στην ίδια εκδήλωση μίλησε και ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, που ευελπιστεί το «KidsWallet» να τύχει και ευρύτερης ευρωπαϊκής αποδοχής γιατί το μεγάλο πρόβλημα εστιάζεται στους αλγόριθμους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που έχουν σχεδιαστεί για να κρατούν τους χρήστες -προφανώς και τα παιδιά – απασχολημένους, οδηγώντας τους σε παρατεταμένο χρόνο χρήσης και σε εθιστική συμπεριφορά. Απευθυνόμενος στις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις, στην ιδιοκτησία των οποίων ανήκουν τα socialmedia και το διαδίκτυο, είπε χαρακτηριστικά: «αναλάβετε τις ευθύνες σας. Έχετε βγάλει ήδη πάρα πολλά λεφτά από αυτό το οποίο κάνετε. Δεν χρειάζεται να βγάζετε λεφτά και από τα παιδιά και από τους εφήβους». Επίσης, τόνισε ότι «ο ψηφιακός κόσμος μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμος στην όλη μαθησιακή διαδικασία, αλλά δεν μπορεί ποτέ να είναι το υποκατάστατο των πραγματικών εμπειριών». Τέλος, πέταξε το μπαλάκι των ευθυνών στους ίδιους τους γονείς λέγοντας: «δεν πάμε να βάλουμε καθολικούς περιορισμούς που θα σας βρουν αντίθετους, αλλά δείτε τον γονεϊκό έλεγχο (parentalcontrol) ως μία διαδικασία που θα σας δώσει τη δυνατότητα να κάνετε αυτή τη συζήτηση με τα παιδιά σας, να κάνετε πράγματα που ξέρετε ότι σας κάνουν χαρούμενους, πλην όμως από συνήθεια και από εθισμό καταλήγετε τελικά να ξοδεύετε περισσότερο χρόνο σε ουσιαστικά άχρηστες συνήθειες που δεν σας δίνουν πραγματική χαρά».
Ο ίδιος όμως ο κ. Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του δεν ήταν εκείνοι που προέτρεπαν τους εφήβους 15 – 17 ετών την περίοδο της υγειονομικής κρίσης να πάνε να εμβολιαστούν με αντάλλαγμα 50GB δωρεάν για να σερφάρουν χωρίς περιορισμούς στο διαδίκτυο; Το καλοκαίρι του 2021 δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος για τα παιδιά που περνούσαν ατελείωτες ώρες μπροστά σε κάθε είδους οθόνη, αλλά 4 χρόνια μετά ανακαλύψαμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο;
Στις διαπιστώσεις που ακούστηκαν στην εκδήλωση δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κάποιος γιατί όλοι κρίνουν απαραίτητη την προστασία των νέων από κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση στο διαδίκτυο, όπως η πρόσβαση σε βίαιο ή ακατάλληλο υλικό, η επαφή με άγνωστα άτομα και η υπερβολική χρήση της συσκευής που έχει επηρεάσει αρνητικά την κοινωνική ωρίμανση, την απόκτηση γνώσεων και την ψυχική υγεία τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι η παθολογική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του ίντερνετ σχετίζεται με μία σειρά ψυχοκοινωνικών και ιατρικών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, η καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός (αδυναμία γραφής και ανάγνωσης), η αϋπνία, η απομόνωση από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και η παραμέληση βασικών βιολογικών αναγκών, όπως η κανονικότητα στη διατροφή. Βλέπουμε τις επιθετικές εκρήξεις θυμού των παιδιών, όταν απομακρύνουμε τις ηλεκτρονικές συσκευές καθώς και την ελλιπή ικανότητα συγκέντρωσης, όταν τα παιδιά παύουν να δέχονται ερεθίσματα από τον κυβερνοχώρο. Ακόμα χειρότερα, βλέπουμε παιδιά να βαριούνται, να είναι απαθή και αδιάφορα όταν δεν απασχολούνται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα βιντεοπαιχνίδια. Ποιος, όμως, ευθύνεται για όλη αυτήν την κατάσταση που πλέον έχει ξεφύγει; Πως βρεθήκαμε όλοι, μεγάλοι και κυρίως μικροί, να είμαστε μονίμως με ένα κινητό στο χέρι και εξαρτημένοι από μια οθόνη;
Το πρόβλημα είναι υπαρκτό εδώ και καιρό και συνεχώς διογκώνεται από την πολιτική της κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήδη από την περίοδο της καραντίνας και της απαγόρευσης κυκλοφορίας, που είχε επιβληθεί λόγω κορωνοϊού, είχαν γεννηθεί μεταξύ άλλων κάποια ζητήματα διαχείρισης χρόνου των ατόμων μέσα στα διαμερίσματα των μεγαλουπόλεων. Ποια ήταν τότε για τους περισσότερους ανθρώπους η πιο εύκολη και αποτελεσματική διέξοδος; Βεβαίως, οι οθόνες με όλες τις εκδοχές τους, από την συμβατική τηλεόραση μέχρι το διαδίκτυο. Και κάπως έτσι μετατράπηκαν τα περισσότερα σπίτια σε χώρους ηλεκτρονικής διασκέδασης, πληροφόρησης, εκπαίδευσης (e-learning), εργασίας, μελέτης και αλληλεπίδρασης με διάφορες υπηρεσίες. Δυστυχώς, η βοήθεια της «ψηφιακής νταντάς» έγινε παγίδα για πολλούς γονείς που, στην προσπάθεια τους να απασχολήσουν εύκολα, γρήγορα και με «ασφάλεια» τα παιδιά τους, τα ώθησαν τελικά στο να έχουν πρόσβαση σε έναν αχανή, χωρίς περιορισμούς και συνέπειες λόγω της ανωνυμίας του, εικονικό κόσμο που μπορεί να συλλέγει τα προσωπικά τους δεδομένα για εμπορικούς και άλλους σκοπούς αλλά μοιάζει λιγότερο απειλητικός από την πραγματική ζωή που είναι βουτηγμένη στην ανασφάλεια και τα συναισθηματικά αδιέξοδα.
Ο ατομικισμός, ο διαρκής ανταγωνισμός, ένας ιδιότυπος ναρκισσισμός, η αυτοεπιβεβαίωση μέσω της προβολής, η εξοικείωση με διάφορες μορφές εγκληματικότητας αλλά και με σκηνές βίας (του ισχυρού προς τον αδύνατο) υπάρχουν στην κοινωνία αλλά ταυτόχρονα ανθούν και στο διαδίκτυο γιατί όλα αυτά φροντίζει να τα αναπαράγει το ίδιο το σύστημα, ένα σύστημα που τα τελευταία χρόνια διαμορφώνει αρνητικά πρότυπα και συμπεριφορές, προωθεί τον υπερκαταναλωτισμό και επιδιώκει την μείωση μέχρι εξαφάνισης κάθε κριτικού πνεύματος και κάθε κοινωνικής αλληλεπίδρασης στον πραγματικό κόσμο. Επομένως, είναι υποκριτική η στάση της κυβέρνησης να εξαγγέλλει παρεμβατικά μέτρα καταστολής του φαινομένου όταν αυτά δεν θίγουν τις βαθύτερες αιτίες του, ούτε καλύπτουν ουσιαστικά τις ανάγκες του ανθρώπου. Πρόσφατο παράδειγμα λήψης και επιβολής τέτοιων μέτρων είναι οι διατάξεις του νέου σχολικού κανονισμού της χώρας μας, ο οποίος απαγορεύει την εμφανή κατοχή και χρήση του κινητού καθ΄ όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και σε περίπτωση παράβασης του προβλέπει τη διακριτή και κατά περίπτωση χρήση της ποινής της αποβολής του μαθητή. Στην προσπάθεια της να περιορίσει τόσο τη διασπαστική για την εκπαιδευτική διαδικασία επίδραση του κινητού, όσο και τον σχολικό εκφοβισμό (bullying), ο οποίος βρίσκεται σε έξαρση μέσα στο ψηφιακό περιβάλλον, η κυβέρνηση εστιάζει κυρίως σε ατομικές ενέργειες που, όμως, ενδέχεται να δυναμιτίσουν την εγγενή αντίδραση για αυτονόμησή του εφήβου προς την όποια μορφή εξουσίας, οικογενειακή ή πολιτειακή, φέρνοντας έτσι τη νέα γενιά αντιμέτωπη με την κοινωνία και διευρύνοντας το χάσμα.
Ο εθισμός στη χρήση του διαδικτύου (ειδικά από τα παιδιά και τους εφήβους) αποτελεί μια κατάσταση με την οποία λίγο ή πολύ οι περισσότερες οικογένειες έχουν έρθει αντιμέτωπες. Κάποιοι γονείς θέτουν όρια στα παιδιά τους με δημοκρατικό τρόπο, ενώ άλλοι απαγορεύουν τη χρήση του διαδικτύου και τιμωρούν, όταν πέσει στην αντίληψή τους κάτι διαφορετικό από αυτό που είπαν. Οι περισσότεροι, όμως, ενδίδουν στις παιδικές επιθυμίες ή απαιτήσεις, εμφανιζόμενοι ως ιδιαίτερα ανεκτικοί-επιεικείς, ή και ανεκτικοί-αδιάφοροι μερικές φορές γιατί και οι ίδιοι κάνουν πολύωρη χρήση των σύγχρονων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Σε μια πρόσφατη συνέντευξη του στο YouTube, o κ. Σιώμος Κωνσταντίνος, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων αλλά και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο θεωρεί ότι οι γονείς δεν πρέπει να υποτιμούν την επίδραση των νέων τεχνολογιών στα τέκνα τους. Είναι σημαντικό για αυτούς να προσπαθούν συνεχώς να ενημερώνονται για αυτό το νέο, χρήσιμο αλλά και επίφοβο εργαλείο, ώστε να το χρησιμοποιούν και οι ίδιοι σωστά, αποτελώντας ένα υγιές πρότυπο για τα παιδιά τους.
Επιπλέον, πιστεύει ότι δεν χρειάζεται τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 12 ετών να έχουν κινητό τηλέφωνο (όμως πώς θα συνδέονται με το διαδραστικό πίνακα της τάξης τους που έχει τοποθετηθεί από το Υπουργείο Παιδείας χωρίς κινητό;) γιατί δεν έχουν την ψηφιακή νοημοσύνη, δηλαδή δεν έχουν διδαχθεί στο να μπορούν να αξιοποιούν τις δυνατότητες μιας «έξυπνης» συσκευής και να καταπολεμούν τα αρνητικά της στοιχεία ενώ στο Γυμνάσιο μπορούν να εκπαιδευτούν στην επικοινωνία με γονική επίβλεψη. Σύμφωνα με αυτόν, είναι σωστό τα πρώτα χρόνια στην εκπαίδευση τα παιδιά να μαθαίνουν τις βασικές δεξιότητες, όπως γραφή και ανάγνωση, με τον κλασικό τρόπο. Εκείνο που προέχει είναι να μεγαλώνουν ισορροπημένα, με γνώση των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων τους, με πλήθος δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων όπως η μουσική, η ζωγραφική, ο αθλητισμός και ο χορός. Όλα αυτά αυξάνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης, οπότε το παιδιά αισθάνονται ευφορία με πολύ πιο υγιείς τρόπους ψυχαγωγίας και συμβάλλουν στην διαφύλαξη της ψυχικής τους υγείας.
Με τον περιορισμό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα παιδιά μέσω της εφαρμογής «KidsWallet», ουσιαστικά έχουμε άμεση εμπλοκή του κράτους σε ένα ζήτημα που κανονικά αναλογεί μόνο στους γονείς και που καταπολεμείται πρώτα με την πρόληψη κι έπειτα με τη θεραπεία. Πρέπει τα παιδιά να είναι υγιή αλλά για να είναι υγιή πρέπει να είναι και ελεύθερα. Όχι να φτάνουν έως τα 15 τους χρόνια, έχοντας συνηθίσει ότι το κράτος θα παρακολουθεί τα ψηφιακά τους ίχνη και θα ορίζει ποιους ιστότοπους μπορούν να επισκεφθούν και ποιους όχι. Πρόκειται ξεκάθαρα για ηλεκτρονικό φακέλωμα και όχι για μια προσπάθεια που ευαγγελίζεται την ασφάλεια τους.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι θα πρέπει τα παιδιά να διαπαιδαγωγούνται χωρίς να εξαρτώνται ούτε κατ’ ελάχιστον από τις διάφορες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Η συγκεκριμένη κυβέρνηση μας έχει συνηθίσει σε δεκάδες εξαγγελίες που η πλειοψηφία αυτών ποτέ δεν τέθηκε σε ισχύ ή η εφαρμογή τους ήταν δυσχερής που στο τέλος εγκαταλείφθηκαν σιωπηλά. Μένει να δούμε τι θα γίνει και με αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο όταν γονείς και παιδιά κληθούν να το εφαρμόσουν στην καθημερινότητά τους.
Τασούλα Γεωργιάδου – Μέλος του
Νέου Εθνικά Ενιαίου Πολιτικού Σχηματισμού – Πρώτα η Ελλάδα
ΠΗΓΕΣ:
5. https://www.kathimerini.gr/society/942122/efivoi-pagideymenoi-sto-diadiktyo/
6. https://www.evros24.gr/dr-konstantinos-siomos-ethismos-sto-di/
7. https://www.youtube.com/watch?v=pmsJU7-7O0E&ab_channel=PodLand
