Στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λωζάνη της Ελβετίας εκπρόσωποι οκτώ χωρών έβαλαν την υπογραφή τους σε ένα κείμενο 143 άρθρων το οποίο ονομάστηκε «Συνθήκη της Λωζάνης». Πρόκειται για τη συνθήκη που ρύθμισε εδαφικές και άλλες εκκρεμότητες μεταξύ των συμμάχων του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και της Τουρκίας. Με απλά λόγια ήταν μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο πλευρών.

Η Συνδιάσκεψη της Λωζάνης ξεκίνησε στις 21 Νοεμβρίου 1922 και σε αυτή συμμετείχαν η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία όπου η αντιπροσωπεία της δεν έλαβε ενεργό μέρος στις διαπραγματεύσεις μιας και δεν είχε συμφέροντα στην Μέση Ανατολή, η Ρουμανία, η Σερβία και βέβαια η Ελλάδα με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Τέλος υπήρχαν αντιπρόσωποι και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως Το Βέλγιο, η Πολωνία, η Σουηδία, η Δανία, η Νορβηγία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Αλβανία, οι οποίες είχαν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι οποίοι συμμετείχαν όταν κρινόταν απαραίτητο.

Με τη Συνθήκη της Λωζάνης η Τουρκία έλαβε την Ανατολική Θράκη και στην Ελλάδα παρέμειναν τα εδάφη της Θράκης στην αριστερή όχθη του Έβρου. Όσο αφορά τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου αποφασίστηκε η Ίμβρος και η Τένεδος να δοθούν στους Τούρκους με την υποχρέωση στα νησιά αυτά να υπάρχει καθεστώς τοπικής αυτοδιοικήσεως, πράγμα το οποίο δεν το εφάρμοσε το καθεστώς φροντίζοντάς να εκδιώξει όλους σχεδόν του Έλληνες. Επίσης η Τουρκία έλαβε μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία, τη Σμύρνη και την Διεθνοποιημένη Ζώνη των Στενών η οποία θα έμενε αποστρατικοποιημένη.  Τέλος τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ιταλία.

Στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπογράφτηκε η Σύμβαση της Λωζάνης περί ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών η οποία πραγματοποιήθηκε με βάση θρησκευτικά κριτήρια. Συγκεκριμένα μετακινήθηκαν από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη στην Ελλάδα 1.650.000 Οθωμανοί υπήκοοι, χριστιανικού θρησκεύματος και από την Ελλάδα στην Τουρκία 670.000 Έλληνες υπήκοοι μουσουλμανικού θρησκεύματος. Από την ανταλλαγή πληθυσμών εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τένεδου και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης.

Ένα άλλο πολύ σοβαρό θέμα ήταν το γεγονός ότι οι Τούρκοι απαιτούσαν την απομάκρυνση του Οικουμενικού Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη. Ο Βενιζέλος τότε αντιπρότεινε να διατηρήσει η Τουρκία το Πατριαρχείο και την διοίκηση της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά να περιορίσει την δραστηριότητά τους σε αυστηρά θρησκευτικά πλαίσια, πράγμα το οποίο δέχτηκαν οι Τούρκοι.

Τέλος βάσει του άρθρου 23 η Τουρκία εκχώρησε πλήρως τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της Κύπρου.

Έναν αιώνα μετά από την υπογραφή της «Συνθήκης της Λωζάνης», στη Τουρκία πληθαίνουν οι φωνές που λένε ότι «η συνθήκη έχει λήξει» και ζητούν την αναθεώρηση της. Όμως ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος κατέστησε σαφές ότι η «Συνθήκη της Λωζάνης ισχύει στο ακέραιο… Όσο και αν στην Τουρκία γίνεται προσπάθεια υποδόριας αναθεώρησης, η συνθήκη δεν αναθεωρείται».

Ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος κατά την επίσημη επίσκεψη του Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα το 2017, δήλωσε ότι «Η Συνθήκη της Λωζάνης» θα ισχύσει στο ακέραιο μιας και από τη θεσμική της φύση και την υπόσταση της δεν είναι δυνατό νομικώς να αναθεωρηθεί. Χαρακτήρισε φυσικό η Ελλάδα να συζητά με την Τουρκία, αλλά προειδοποίησε ότι η συζήτηση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί θέτοντας συγκεκριμένα όρια και γνωρίζοντας τί επιδιώκουν.

Τόνισε, επίσης, ότι είναι απαράδεκτο η Τουρκία να ζητάει την αποστρατικοποίηση των νησιών του βορείου Αιγαίου όταν μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974, το αυθαίρετο «casus belli» όσο αφορά την επέκταση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης και τον σχηματισμό της «Στρατιάς του Αιγαίου», απειλεί διαχρονικώς και ευθέως την Ελλάδα, με τη χρήση βίας, όπως εξάλλου αποδεικνύεται μέσω της στάσης της μετά τη σύναψη του «Τουρκολιβυκού μνημονίου» παραβιάζοντας ευθέως το Διεθνές Δίκαιο.

Τέλος ο κύριος Προκόπης Παυλόπουλος επεσήμανε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χρέος να αντιληφθεί ότι η ωμή παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάνης και του Διεθνούς Δικαίου αφορά Έλληνες και ταυτοχρόνως Ευρωπαίους πολίτες. Αν σε αυτά προστεθεί και το γεγονός ότι επί 50 σχεδόν χρόνια το ένα τρίτο του εδάφους της Μαρτυρικής Κύπρου, εδάφους πλήρους κράτους – μέλους της διεθνούς κοινότητας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά προκλητική παράβαση κάθε έννοιας του Διεθνούς Δικαίου, βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή, γίνεται αντιληπτό γιατί ιδίως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προχωρήσει αμέσως στην επιβολή αυστηρών κυρώσεων εναντίον της Τουρκίας.

Στον αντίποδα ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ Ευάγγελος Βενιζέλος, αναφέρει ότι η επέτειος των 100 χρόνων από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, είναι μια υπόμνηση ότι έχουμε εκκρεμότητες όσο αφορά  τη συγκρότηση και τα σύνορα του ελληνικού κράτους σε σχέση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ότι για την Τουρκία είναι η ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η ταυτοποίηση της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για την Ελλάδα είναι η βαριά ήττα στην Μικρά Ασία, η καταστροφή και η δραματική υποχώρηση σε σχέση με τη Συνθήκη των Σεβρών.

Κατά τον κύριο Βενιζέλο η Συνθήκη της Λωζάνης ρυθμίζει εδαφικά καθεστώτα και καθορίζει σύνορα, οπότε είναι σεβαστή και αμετάκλητή, αλλά τα εδαφικά καθεστώτα δεν ορίζονται μόνο από πλευράς συνόρων αλλά και από πλευράς πρόσθετων προϋποθέσεων.

Το επιχείρημα της Τουρκίας είναι ότι «Ναι, οι τίτλοι κυριαρχίας των νησιών του βορείου και κεντρικού Αιγαίου είναι στην Ελλάδα, με τον όρο της μερικής ή πλήρους αποστρατικοποίησης, το οποίο δεν τηρείται, οπότε δεν ισχύει το εδαφικό καθεστώς.

Στον αντίποδα, εμείς λέμε ότι το συνοριακό και εδαφικό καθεστώς είναι οριστικό και αμετάκλητο και ότι ο όρος σχετικά με την αποστρατικοποίηση δεν αποτελεί προϋπόθεση αναγνώρισης του εδαφικού καθεστώτος και της κυριαρχίας και ότι εάν υπάρχουν προβλήματα σε σχέση με την μερική ή πλήρη αποστρατικοποίηση θα πρέπει να τα δούμε με βάση το Διεθνές Δίκαιο. Το επιχείρημα της Ελλάδας για τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη είναι η Συνθήκη του Μοντρέ – άρα δεν υπάρχει αποστρατικοποίηση. Τα Δωδεκάνησα δεν αφορούν την Τουρκία καθώς η συνθήκη είναι με την Ιταλία και για τη Χίο, τη Σάμο, τη Λέσβο και την Ικαρία δεν έχουμε δικαίωμα αυτοάμυνας, αλλά δικαίωμα να λάβουμε αντίμετρα σε σχέση με τον υπερεξοπλισμό της ασιατικής ακτής που συνιστά απειλή, ιδίως μετά τα γεγονότα της Κύπρου.

Εκεί βρίσκεται η διαφορά που έχουμε με την Τουρκία, όσο αφορά την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.

Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Ευάγγελο Βενιζέλο και ο βουλευτής της Ν.Δ. και αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Άγγελος Συρίγος, αναφέρει ότι η Τουρκία κάνει σημαία την αποστρατικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου επικαλούμενη τη Συνθήκη της Λωζάνης.

Σημείωσε επίσης ότι μέχρι σήμερα τα μόνα άρθρα που παραμένουν επίκαιρα, είναι αυτά που αφορούν το εδαφικό καθεστώς και τις μειονότητες. Όσο αφορά το άρθρο για τις μειονότητες, ξεκαθάρισε ότι η Συνθήκη της Λωζάνης έχει συμβολική σημασία, καθώς υπάρχουν πιο σύγχρονα κείμενα και όργανα στα οποία έχει περάσει η προστασία τους. Όμως όσο αφορά το θέμα των συνόρων, είπε ότι σε διεθνές επίπεδο μπορεί η Συνθήκη της Λωζάνης να μη χρησιμοποιείται, όμως είναι καθημερινότητα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Ο Άγγελος Συρίγος υποστήριξε ότι η Τουρκία άρχισε να επικαλείται διατάξεις για να αμφισβητήσει την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο και αυτό έγινε σε δύο φάσεις. Πρώτα μετά τα Ίμια και δεύτερον με τρεις επιστολές στον ΟΗΕ στις οποίες κατονομάζονται νησιά. Τέλος υπογράμμισε ότι, με βάση το Διεθνές Δίκαιο, από την ώρα που χαράσσεται ένα σύνορο «αποκτά τη δική του ζωή».

Συμπερασματικά θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Συνθήκη της Λωζάνης, είναι μια και μοναδική και δεν επιδέχεται μεταβολές, όσο και αν κάποιοι, είτε από την Ελλάδα είτε από την Τουρκία ισχυρίζονται το αντίθετο και προσπαθούν να πείσουν τους Έλληνες ότι είναι ξεπερασμένη και ότι μπορούμε να προχωρήσουμε στη σύναψη μιας άλλης πιο σύγχρονης συνθήκης. Στην Συνθήκη της Λωζάνης μπορούμε να στηριζόμαστε για να διευθετήσουμε τα εδαφικά και κυριαρχικά μας δικαιώματα σε σχέση με την Τουρκία. Είναι η συνθήκη με την οποία μπορούμε να επικαλεστούμε το Διεθνές Δίκαιο.

ΠΗΓΕΣ

1. https://www.naftemporiki.gr/politics/1497435/ekato-chronia-apo-ti-synthiki-tis-lozanis-pikro-farmako-gia-toys-toyrkoys/
2. https://www.naftemporiki.gr/politics/1493470/i-synthiki-tis-lozannis-den-anatheoreitai/
3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9B%CF%89%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CE%B7%CF%82
4. https://www.news247.gr/history/sinthiki-tis-lozanis-ti-einai-kai-ti-provlepei/
5. https://www.protothema.gr/stories/article/1397729/sunthiki-tis-lozanis-100-hronia-i-istoria-tis-ti-provlepei-kai-giati-oi-tourkoi-theloun-na-tin-allaxoun/

Βασίλης Δεμενόπουλος – Μέλος του

Νέου Εθνικά Ενιαίου Πολιτικού Σχηματισμού – Πρώτα η Ελλάδα